Historia festiwalu

Międzynarodowy Festiwal Teatralny Bez Granic (do 2004 pod nazwą Na Granicy) powstał z potrzeby budowania mostów porozumienia w regionie, w którym jest to szczególnie potrzebne ze względu na skomplikowaną przeszłość i niekiedy żywe do dzisiaj stereotypy na temat sąsiadów.

Inicjatywa zrodziła się u progu wolności, kiedy Polska i ówczesna Czechosłowacja wracały do rodziny państw demokratycznych. Kiedy cieszyńscy aktywiści Solidarności Polsko-Czechosłowackiej i członkowie Forum Obywatelskiego w Czeskim Cieszynie postanowili podjąć wspólne działania kulturalne, Jakub Mátl (czeski filozof, uczeń Jana Patočki) i Jerzy Kronhold (poeta Nowej Fali i dramatopisarz) zaproponowali zorganizowanie wspólnego festiwalu teatralnego.

Pierwszy (w 1990 roku) był poświęcony prezentacji polskich i czechosłowackich wystawień sztuk Václava Havla. Kolejne rozwinęły się w międzynarodowy festiwal, który nie tylko prezentuje najciekawsze przedstawienia teatralne, przekraczając granice estetyk, konwencji i gatunków, ale także wiele dodatkowych działań, takich jak konferencje, wystawy, dyskusje, warsztaty, koncerty, przeglądy teatrów dziecięcych i młodzieżowych, czytania sztuk, „pociąg teatralny” we współpracy z festiwalem Dream Factory w Ostrawie itp. Na festiwalu oprócz spektakli z krajów grupy wyszehradzkiej pojawiają się przedstawienia i artyści z innych krajów (Austria, Ukraina, Niemcy, USA).

Znaczenie festiwalu podkreśliło przed laty spotkanie ministrów kultury krajów wyszehradzkiej „czwórki” z okazji dziesiątej edycji imprezy, honorowe patronaty ministrów, ambasadorów, konsulów i narodowych centrów kultury z poszczególnych krajów, a także wsparcie, jakie uzyskuje z krajowych i międzynarodowych funduszy.

Sukces pierwszych festiwali dał początek innym polsko-czeskim działaniom kulturalnym, takim jak Festiwal SPCz, przegląd filmowy Kino na Granicy, prestiżowe wystawy, cykl konferencji Dialogi Havlowskie czy ostatnio interdyscyplinarny projekt Dux Poloniae Baptizatur. Stał się też inspiracją dla międzynarodowych działań, takich jak Święto Trzech Braci, Dekada Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej czy Strašidla na Zámku, bez których trudno dzisiaj wyobrazić sobie kalendarz kulturalny Cieszyna i Czeskiego Cieszyna.

Ludzie

Pierwsza edycja festiwalu była dziełem osób, znanych z podejmowania transgranicznych inicjatyw. Z czeskiej strony byli to: Jakub Mátl, Gertruda Chowanioková, Ladislav Szpyrc, Marie Vízdalová; z polskiej strony: Jerzy Kronhold, Jerzy Herma, Marian Dembiniok, Mirosława Pindór, Janusz Legoń. Współpracowało z nimi spore grono wolontariuszy. W kolejnych latach do grona organizatorów dołączały instytucje i stowarzyszenia, niekiedy na wiele lat: Dom Narodowy, Městské kulturní středisko (później KaSS Střelnice), Těšínské divadlo, Teatr im. Adama Mickiewicza, Stowarzyszenie Půda, AVE, ETC, Člověk na hranici, Městská knihovna i inne. Niektóre z nich współorganizują festiwal do dzisiaj.

Wśród dramaturgów i konsultantów programowych festiwalu znaleźli się z czeskij i słowackiej strony Ladislav Slíva (dyrektor Těšínského divadla), Karel Král (naczelny redaktor „Svět a divadlo”), Jakub Škorpil („Svět a divadlo”), Tomáš Suchánek (dyrektor „Dream Factory”), Zuzana Uličanská (dziś Divadelný ústav Bratislava), Lenka Zogatová (České centrum, Bratislava) i Martin Porubjak (reżyser). Polską część przygotowywali: Jerzy Kronhold, Marek Gaj, Jacek Sieradzki (redaktor naczelny miesięcznika „Dialog”), Mirosława Pindór, Janusz Legoń; konsultacjami służyli Roman Pawłowski i Artur Pałyga. Ze strony węgierskiej od lat radą służy Sylvia Huszár.

Funkcję dyrektorów festiwalu pełnili: Jerzy Kronhold, Marian Dembiniok, Gertruda Chowanioková i Janusz Legoń. W czasach, kiedy festiwal był organizacyjnie rozdzielony na część czeską i polską, kierowali nimi:  Jerzy Herma, Marian Dembiniok, Roman Rozbroj, Gertruda Chowanioková i Andrea Folterová. Do długoletnich koordynatorów i administratorów festiwalu należą z polskiej strony Regina Bandarewicz  (do 2012), Bogusław Słupczyński (2009, 2015) i Kinga Ciba (od 2009 do dzisiaj); w 2016 do tego grona dołączyła Katarzyna Dendys-Kosecka. W latach 90. z czeskiej strony byli to również pracownicy teatru w Czeskim Cieszynie, zwłaszcza Roman Rozbroj, Dagmar Pavlíková, Joanna Wania. Od początku festiwalu jako wolontariuszki, a później w ramach obowiązków zawodowych zaangażowane były Lucia Bačíková, Petra Slováček-Rypienová i Šárka Klimoszová.

Autorem największej liczby plakatów festiwalowych (18) jest Ladislav Szpyrc, plastyk, kurator wystaw i przewodniczący Stowarzyszenia Půda. Plakaty projektował także Krzysztof Morcinek.

W realizację festiwali zaangażowani byli również pracownicy administracyjni i techniczni Těšínského divadla, KaSS Střelnice, Teatru im. Adama Mickiewicza, Domu Narodowego, Městské knihovny i wielu innych instytucji i organizacji. Realizacja festiwalu nie byłaby również możliwa bez zaangażowania wolonatriuszy z polskiej i czeskiej strony.