Fenomen Emila Františka Buriana
Jan JiříkCZ
Nazwisko Emila Františka Buriana pojawia się w pismach Jerzego Grotowskiego obok najważniejszych reformatorów teatru XX wieku. Kim był ten czeski reformator i jeden z najważniejszych czeskich artystów awangardowych? Do niedawna w Polsce mało kto umiał odpowiedzieć na to pytanie. W ubiegłym roku ukazała sie książka, która zmienia ten stan rzeczy. Jej redaktor – Jan Jiřík – przybliży w Cieszynie postać wielkiego czeskiego artysty, a podczas spotkania książkę Teatr dynamiczny. Wybór pism o teatrze, muzyce i polityce (wyróżnioną w Konkursie Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek „Najpiękniejsze książki roku 2023".) będzie można kupić w promocyjnej cenie.
Emil František Burian to jedna z najwybitniejszych osobowości czeskiej kultury i życia publicznego pierwszej połowy XX wieku: kompozytor, śpiewak, eseista, współzałożyciel lub założyciel czeskich teatrów awangardowych, z teatrem D na czele. Był reżyserem, aktorem, dramaturgiem, pedagogiem, ważnym liderem czechosłowackiego teatru pierwszej połowy XX wieku. Pracował w radiu i w filmie. Skomponował kilka oper, ale też piosenek kabaretowych i szlagierów, cieszących się popularnością do dziś. Przede wszystkim jednak stworzył zupełnie inny teatr niż ten, który czeska kultura teatralna znała do tej pory.
W ramach działającego w międzywojniu teatru D powołał instytucję teatralną, będącą czymś więcej niż tylko budynkiem, do którego chodzi się każdego wieczoru po mniej lub bardziej udane przeżycia artystyczne. Ten teatr oparty był na zupełnie innych zasadach. Działał jako stowarzyszenie – E. F. Burian & kolektiv, jak sami się przedstawiali; wszyscy jego członkowie, zarówno aktorzy, jak i zespół techniczny czy pracownicy administracji byli tam sobie równi. Na zewnątrz teatr D funkcjonował jako instytucja kultury, w której działalność teatralna była tak samo ważna jak inne obszary artystyczne (muzyka, sztuki plastyczne, literatura współczesna i tak dalej), prezentując czytelny program ideowy. Realizowano go poprzez organizację wykładów, międzynarodowych konferencji i festiwali, wydawanie publikacji i czasopism czy choćby założenie koła przyjaciół teatru D (dzięki czemu awangardowa sztuka i kultura trafiały poza Pragę), a podczas drugiej wojny światowej poprzez zaangażowanie w ruch oporu. Teatr D jako pierwszy w kulturze czeskiej powołał instytucję nowoczesnej kultury teatralnej, do której będą nawiązywać kolejne pokolenia czeskich twórców. Stanie się ona tym samym naturalną częścią „czeskiego DNA teatralnego”. Emil František Burian był też płodnym eseistą i temperamentnym komentatorem życia publicznego. Pozostawił po sobie kilkaset esejów, rozpraw krytycznych i manifestów.
W wydanej przez Instytut Teatralny w Warszawie antologii prezentowany jest ich obszerny wybór, odzwierciedlający szeroki zakres artystycznych i społecznych zainteresowań autora, dokonany przez Jana Jiříka. Teksty przetłumaczyła Krystyna Mogilnicka. Publikacja, która powstała w ramach międzynarodowego projektu badawczego Odzyskana Awangarda, otrzymała wyróżnienie jury 64. Konkursu Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek „Najpiękniejsze książki roku 2023".
Jan Jiřík jest znawcą sztuk teatralnych, dziennikarzem, redaktorem i dramaturgiem festiwalowym. Pracuje na Wydziale Teatralnym Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze jako nauczyciel i kierownik Katedry Teorii i Krytyki. Jest członkiem Czeskiej Sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych AICT oraz dramaturgiem międzynarodowego festiwalu teatralnego Palm Off Fest w Pradze.
