Trwanie i deportacje
^{Wieczne odpoczywanie}

Wieczne odpoczywanie to instalacja złożona z 35 lightboxów (40x30 cm każdy), ikony autorstwa Ewy Kolarz (inspirowanej ikoną z cmentarza wojennego Dušana Jurkoviča na Przełęczy Małastowskiej), kilkudziesięciu sztuk garderoby męskiej z wyhaftowanymi nań aforyzmami Franza Kafki (ze zbioru Rozważania o grzechu, cierpieniu, nadziei i słusznej drodze), wojskowych łóżek szpitalnych z czasów pierwszej wojny światowej oraz filmu ze ścieżką dźwiękową autorstwa Jacka Niepołomskiego. Film zatytułowany Sirem to projekcja wideo łącząca recytację wszystkich aforyzmów ze wspomnianego powyżej zbioru, w nowym tłumaczeniu dra Waldemara Wierzby, z fotografiami autorstwa Zbigniewa Bajka i muzyką właśnie.

Bezpośrednim impulsem do powstania prac składających się na instalację Wieczne odpoczywanie była zbrojna napaść Rosji na Ukrainę w 2022 roku. Bezsens i okrucieństwo tej wojny poraża. Przypomina jedne z najkrwawszych, jakie miały miejsce na ziemiach polskich, chociażby te z okresu pierwszej wojny światowej na terenie Galicji. Świadectwem tychże jest około 400 cmentarzy wojennych, powstałych jeszcze podczas działań wojennych, rozrzuconych po całej południo-wschodniej Polsce. Inicjatywa ich powstania, a właściwie ich realizacji, wiąże się ściśle z Krakowem.

W tej grupie wyróżniają się nekropolie zaprojektowane przez wybitnego architekta słowackiego Dušana Jurkoviča i zrealizowane pod jego nadzorem. W tych realizacjach piękno i dramat są często splecione, tworząc kompleksową i bogatą wrażeniowo tkankę sztuki. Nie bez znaczenia jest lokalizacja wspomnianych cmentarzy, osadzonych w krajobrazach Beskidu Niskiego.

W czasie – dokładnie – gdy Jurkovič tworzył swoje ekumeniczne nekropolie, inny obywatel Cesarstwa Austro-Węgierskiego, w odległym zakątku imperium, w małej miejscowości Zürau, zmagając się ze śmiertelną chorobą, pisał miniteksty, które złożyły się na zbiór zatytułowany Aforyzmy z  Zürau. Kolekcję tę, już po śmierci Franza Kafki – bo o nim jest mowa – jego przyjaciel Max Brod zatytułował Rozważania o grzechu, cierpieniu, nadziei i słusznej drodze. Sentencje ze wspomnianego zbioru znakomicie ilustrują uniwersalizm dzieła Kafki, poruszają tematy i przedstawiają sytuacje, które są zrozumiałe i inspirujące dla czytelników na całym świecie, niezależnie od kontekstów kulturowych i społecznych. Wiąże się to ze sposobem, w jaki Kafka przedstawia ludzkie doświadczenia. Jego prace są otwarte na różnorodne interpretacje i mogą znaleźć rezonans w sercach czytelników na całym świecie.

Tu również piękno spotyka się z dramatem.

Zbiór Rozważania o grzechu, cierpieniu, nadziei i słusznej drodze stanowił inspirację dla dzieł plastycznych realizowanych w różnych mediach i przez różne grupy społeczne w ramach projektów artystyczno-badawczych, takich jak „Kafka – przełamywanie granic” czy „Kafka – Oswajnie Obcego”. Brali w nich udział artyści z Krakowa i innych ośrodków akademickich w Polsce, ale także z Republiki Czeskiej czy z Niemiec.

Realizując Wieczne odpoczywanie autor projektu wiąże (konfrontuje) nie tylko twórczość Kafki i Jurkoviča (odwiedził i zaangażował w projekt wszystkie znane nekropolie wojenne słowackiego architekta), ale także pochyla się nad losem mieszkańców Beskidu Niskiego i Ústecký’ego kraju (Zürau), z których deportowano po drugiej wojnie światowej setki tysięcy ludzi, dewastując tkankę kulturową tych krain.

Podnosi też problem roli rozpadu i destrukcji w twórczości (zdjęcia wykorzystane w lightboxach poddane zostały różnym „operacjom plastycznym”, napiętnowane ostrymi narzędziami, poddane żywiołom).

Mocno też akcentuje symbol i znaczenie światła (lightboxy).

Zbigniew Bajek urodził się w 1958 roku w Bojanowie. Studiował na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (pracownia prof. Zbigniewa Grzybowskiego). Dyplom z wyróżnieniem uzyskał w 1984. W 1983 został zatrudniony na macierzystym wydziale. W 2009 roku uzyskał tytuł profesora. Prowadzi Pierwszą Pracownię Interdyscyplinarną oraz przedmiot wiedza o działaniach i strukturach wizualnych. Od 2005 jest kierownikiem Katedry Interdyscyplinarnej. W latach 2005–2010 prowadził kierunkową pracownię malarstwa dla uczestników Środowiskowych Studiów Doktoranckich.

Uprawia malarstwo, rysunek, fotografię, wideo, realizuje instalacje oraz działania parateatralne. Zajmuje się również projektowaniem graficznym: projektuje plakaty, wydawnictwa albumowe, identyfikacje wizualne firm, znaki graficzne itp. Jest też autorem scenografii – współpracował z Teatrem Drugie Studio Wrocławskie oraz z Teatrem Witkacego w Zakopanem.

W obrębie własnej twórczości jest autorem wielu projektów o charakterze interdyscyplinarnym: Budowanie Wieży Bajek, Żywioły, Tatuaże, Pomiędzy Nilem a Jordanem, Wg Księgi Tobiasza, Raj utracony, Wolność jest kobietą, Oswajanie Obcego, Misterium Przejścia, Relikwiarze – niepodległość marzeń, Wiwisekcje – znaczenie ciała, Oswajanie Kafki, Wieczne odpoczywanie, Blizny i zadrapania.

Realizuje przedsięwzięcia artystyczne, do udziału w których zaprasza twórców o uznanej pozycji, ale także doktorantów i studentów. Były to m.in.: Kwadrat magiczny, Granice tożsamości, Czarno na białym, Wymiary Wolności, Labirynt Wolności, Horyzont Wolności, Dramat Wolności, Cztery na krzyż. 4/+, Ślonski Kafka, Kafka – przełamywanie granic, Dotyk Wolności, Kafka – słowa i twarze, Wieczne odpoczywanie.

Zorganizował ponad 75 wystaw indywidualnych (m.in. w Andrychowie, Berlinie, Bonn, Brukseli, Czeladzi, Częstochowie, Dobczycach, Frankfurcie nad Menem, Gdańsku, Głogowie, Gorzowie Wielkopolskim, Krakowie, Kielcach, Lublinie, Łodzi, Monachium, Myślenicach, Norymberdze, Nowym Jorku, Nowym Sączu, Nowym Wiśniczu, Nowym Targu, Opawie, Orońsku, Paryżu, Pradze, Przemyślu, Puławach, Radomiu, Rybniku, Rzeszowie, Sandomierzu, Siřem, Sosnowcu, Stalowej Woli, Stargardzie Szczecińskim, Szczecinie, Tarnowie, Trzebiatowie, Warszawie, Wrocławiu, Zakopanem, Zamościu, Zawierciu).

Brał udział w ponad 450 wystawach zbiorowych w kraju i za granicą.